Sống Vì Ai: Khi Con Đường Của Người Khác Lại Là Con Đường Của Bạn
Bạn có từng bước vào một cuộc họp đánh giá hiệu suất và cảm thấy xa lạ với chính những mục tiêu được đặt ra cho mình không? Bạn đã làm việc chăm chỉ, hoàn thành mọi chỉ tiêu, nhưng khi sếp chúc mừng bạn vì đã “hoàn thành xuất sắc kỳ vọng của công ty”, bạn lại cảm thấy trống rỗng, không một chút tự hào. Bạn không hề lười biếng, nhưng bạn lại thiếu động lực. Bạn đã leo lên bậc thang thăng tiến, nhưng lại có cảm giác như đang leo nhầm chiếc thang.
Cảm giác đó không phải là sự vô ơn, mà là một lời cảnh báo từ nội tâm. Theo một khảo sát của Gallup, chỉ có 21% người lao động toàn cầu cảm thấy thực sự gắn kết và có động lực trong công việc. Con số này cho thấy hàng triệu người đang làm việc chỉ để đáp ứng kỳ vọng của người khác, thay vì sống và làm việc vì mục tiêu của chính mình. Sự mâu thuẫn giữa kỳ vọng bên ngoài (extrinsic motivation) và động lực nội tại (intrinsic motivation) chính là nguồn gốc của sự kiệt sức và mất phương hướng.
Vậy, đâu là những dấu hiệu cho thấy bạn đang sống theo kỳ vọng của công ty thay vì mục tiêu cá nhân? Dưới đây là ba câu chuyện thực tế và những phân tích khoa học để giúp bạn nhìn rõ hơn về vấn đề này.
Câu chuyện 1: “Người Lính Gác Cửa” Và Cạm Bẫy Danh Vọng Rỗng Tuếch
Tôi có một người bạn tên Trung, một chuyên gia trong ngành tài chính. Trung là một người rất giỏi và luôn hoàn thành xuất sắc các chỉ tiêu. Anh ấy được đồng nghiệp và cấp trên tin tưởng. Tuy nhiên, nếu bạn hỏi Trung về công việc, anh ấy chỉ có thể kể về những con số, những thành công mà anh ấy đã đạt được. Không có một câu chuyện nào về sự đam mê, về những khó khăn đã vượt qua, hay về những bài học đã học được.
Trung thành công về mặt nghề nghiệp, nhưng lại cảm thấy trống rỗng. Anh ấy đã hoàn thành các nhiệm vụ, nhưng anh ấy không cảm thấy được kết nối với công việc. Anh ấy như một người lính gác cửa, làm việc để hoàn thành nhiệm vụ, nhưng không có một lý do cao cả nào để chiến đấu.
Phân tích dưới góc nhìn chuyên gia:
Trung đang bị mắc kẹt trong một cạm bẫy tâm lý phổ biến: “thiếu mục đích” (lack of purpose). Theo nghiên cứu đột phá của hai nhà tâm lý học Edward Deci và Richard Ryan về Lý thuyết Tự Quyết (Self-Determination Theory – SDT), con người có ba nhu cầu tâm lý cơ bản: nhu cầu về năng lực (competence), nhu cầu về sự kết nối (relatedness) và nhu cầu về sự tự chủ (autonomy). Khi bạn chỉ tập trung vào việc hoàn thành công việc như một “nghề” hay một “sự nghiệp” để kiếm sống, bạn sẽ rơi vào một trạng thái kiệt sức cảm xúc, bởi vì bạn không có một lý do nội tại để làm việc.
Giải pháp thực chiến:
Để phá vỡ “tấm kính vô hình” của tư duy này, bạn cần xây dựng một “nguyên tắc sống có mục đích”.
- Nguyên tắc: Công việc không phải là đích đến, mà là một phương tiện để bạn tạo ra giá trị cho người khác và cho xã hội.
- Cách làm:
- Kết nối công việc với giá trị cá nhân: Dù bạn làm việc gì, hãy tìm cách kết nối nó với một giá trị mà bạn tin tưởng. Ví dụ: Nếu bạn là một lập trình viên, hãy nghĩ về việc bạn đang tạo ra một ứng dụng giúp cuộc sống của hàng triệu người tốt hơn. Nếu bạn là một nhân viên chăm sóc khách hàng, hãy nghĩ về việc bạn đang giúp người khác giải quyết vấn đề của họ.
- Tập trung vào những đóng góp nhỏ: Thay vì chỉ tập trung vào những mục tiêu lớn, hãy tìm cách để tạo ra một tác động nhỏ mỗi ngày. Điều này sẽ giúp bạn cảm thấy mình là một phần của một điều lớn hơn.
- Hỏi và lắng nghe: Dành thời gian hỏi những người xung quanh bạn “Tại sao công việc này lại quan trọng?” và lắng nghe những câu chuyện của họ. Điều này sẽ giúp bạn thấy được những giá trị mà bạn có thể đang bỏ lỡ.
Câu chuyện 2: “Người Anh Hùng” và Cạm Bẫy Độc Lập Giả
Tôi có một người bạn tên Mai, một nhà thiết kế tài năng. Cô ấy thích làm việc một mình, không muốn làm phiền ai. Khi gặp một vấn đề khó, Mai sẽ dành hàng giờ để tự giải quyết. Cô ấy tin rằng sự độc lập này sẽ giúp cô ấy làm việc hiệu quả hơn và tránh được những rắc rối không cần thiết.
Tuy nhiên, hậu quả là: Mai đã dành một tuần để làm một việc mà một đồng nghiệp khác có thể giúp cô ấy giải quyết chỉ trong 30 phút. Cô ấy cảm thấy cô đơn và kiệt sức vì phải đối mặt với mọi thứ một mình. Sự cô độc này khiến cô dần mất đi niềm vui và cảm hứng trong công việc.
Phân tích dưới góc nhìn chuyên gia:
Mai đang mắc phải cạm bẫy của “sự cô lập xã hội” (social isolation). Theo một nghiên cứu của Harvard Business Review, sự hỗ trợ từ đồng nghiệp là một trong những yếu tố quan trọng nhất giúp chúng ta chống lại sự căng thẳng và kiệt sức. Khi bạn không có một mạng lưới hỗ trợ, bạn sẽ cảm thấy cô độc, bị cô lập, và thiếu một “mục đích xã hội” trong công việc.
Giải pháp thực chiến:
Để vượt qua cạm bẫy này, bạn cần học cách biến “cô độc” thành “kết nối”.
- Nguyên tắc: Bạn cần tìm thấy ý nghĩa không chỉ trong những gì bạn làm, mà còn trong những người bạn làm việc cùng.
- Cách làm:
- Chủ động giúp đỡ người khác: Dù chỉ là một câu hỏi nhỏ, một lời khuyên hay một sự giúp đỡ khi đồng nghiệp gặp khó khăn. Theo Adam Grant, những người “cho đi” (givers) thường hạnh phúc và thành công hơn những người “nhận lại” (takers).
- Tham gia vào các hoạt động đội nhóm: Đừng coi đó là một sự lãng phí thời gian, mà hãy coi đó là một cơ hội để xây dựng mối quan hệ.
- Hỏi về cuộc sống của đồng nghiệp: Bắt đầu bằng những câu hỏi đơn giản: “Cuối tuần bạn thế nào?” hoặc “Bạn có thích bộ phim đó không?”. Điều này sẽ giúp bạn và đồng nghiệp trở thành những người bạn chứ không chỉ là đồng nghiệp.
Câu chuyện 3: “Người Tự Phán Xét” và Cạm Bẫy So Sánh
Tôi có một người bạn tên Nam, một nhân viên trẻ. Anh ấy luôn có một tiêu chuẩn rất cao cho bản thân. Anh ấy thường xuyên so sánh mình với những đồng nghiệp thành công hơn, những người được thăng chức hay được khen thưởng. Anh ấy luôn tự hỏi: “Tại sao họ làm được mà mình không làm được?”
Hậu quả là: Nam luôn cảm thấy không đủ tốt, không đủ giỏi. Anh ấy làm việc chăm chỉ, nhưng lại không có niềm vui. Mỗi khi mắc lỗi nhỏ, anh ấy lại tự chỉ trích bản thân một cách nặng nề. Cảm giác này khiến anh ấy luôn sống trong trạng thái lo âu và sợ hãi.
Phân tích dưới góc nhìn chuyên gia:
Nam đang mắc phải cạm bẫy “tư duy so sánh xã hội” (social comparison). Mặc dù việc so sánh có thể tạo ra động lực, nhưng khi nó trở nên tiêu cực, nó sẽ dẫn đến sự bất an và trầm cảm. Theo một nghiên cứu của Tiến sĩ Sonia Lyubomirsky, những người thường xuyên so sánh mình với người khác có xu hướng ít hạnh phúc hơn và dễ mắc phải các vấn đề sức khỏe tâm thần hơn. Họ đã nhầm lẫn giữa sự thành công cá nhân với những gì người khác đạt được.
Giải pháp thực chiến:
Để vượt qua cạm bẫy này, bạn cần học cách tập trung vào sự tiến bộ của bản thân.
- Nguyên tắc: So sánh duy nhất mà bạn nên làm là so sánh bạn của ngày hôm nay với bạn của ngày hôm qua.
- Cách làm:
- Viết nhật ký tiến bộ: Mỗi ngày, hãy dành 5 phút để viết ra 3 điều bạn đã làm tốt trong ngày, dù là nhỏ nhất. Điều này sẽ giúp bạn nhìn thấy sự tiến bộ của mình.
- Tập trung vào giá trị cốt lõi: Hãy tự hỏi: “Giá trị cốt lõi của tôi là gì? Tôi muốn trở thành người như thế nào?” Khi bạn có một tầm nhìn rõ ràng, bạn sẽ không bị lạc lối bởi thành công của người khác.
- Tự công nhận bản thân: Mỗi khi hoàn thành một việc, dù là nhỏ nhất, hãy tự thưởng cho mình. Điều này sẽ giúp bạn tự động viên bản thân và duy trì động lực.
Kết Luận: Từ Robot Đến Con Người Đầy Cảm Xúc
Bạn thấy đấy, làm việc không cảm xúc không phải là dấu hiệu của sự mạnh mẽ, mà là một lời cảnh báo rằng đã đến lúc bạn cần dừng lại, lắng nghe chính mình và thay đổi. Đó là một lời cảnh tỉnh rằng bạn đang mắc kẹt trong một môi trường không lành mạnh, một mối quan hệ thiếu cảm thông, hay một tư duy độc hại.
Bạn có nhận thấy mình ở trong câu chuyện nào không? Bạn sẽ bắt đầu thay đổi điều gì vào tuần này để lấy lại ý nghĩa và cảm xúc trong công việc? Hãy chia sẻ câu trả lời của bạn ở phần bình luận bên dưới nhé.
Nếu bạn muốn có một lộ trình bài bản để làm chủ cảm xúc, xây dựng các mối quan hệ chuyên nghiệp và phá vỡ những rào cản tâm lý, hãy tham khảo Khóa học Kỹ năng làm việc chuyên nghiệp của chúng tôi.
