Vấn đề: Bạn Là Tác Giả Hay Nạn Nhân Của Cảm Xúc?
Có khi nào bạn cảm thấy một cảm xúc đột ngột—tức giận, lo lắng, hoặc thất vọng—như một cơn sóng thần ập đến, cuốn phăng mọi lý trí và khiến bạn làm những điều sau đó phải hối hận? Có thể bạn đã nói một lời gay gắt với đồng nghiệp, gửi một email bốc đồng cho sếp, hay đơn giản là chìm trong sự tự ti và bỏ lỡ một cơ hội.
Chúng ta thường nghĩ rằng cảm xúc là một phần tự nhiên của con người, nhưng chúng ta lại quên mất rằng chúng ta có thể lựa chọn cách phản ứng với chúng. Trong cuốn sách kinh điển về Trí tuệ cảm xúc, tác giả Daniel Goleman đã chỉ ra một sự thật phũ phàng: Khả năng quản lý cảm xúc (Emotional Intelligence) quan trọng hơn chỉ số IQ 2 lần để dự đoán thành công trong sự nghiệp. Điều này có nghĩa là, một người có EQ cao có thể vượt qua một người có IQ cao nhưng thiếu khả năng kiểm soát cảm xúc.
Vậy, làm thế nào để bạn chuyển từ một người bị cảm xúc điều khiển thành một người làm chủ chúng? Dưới đây là ba câu chuyện thực tế và những phân tích khoa học để giúp bạn nhìn rõ hơn về vấn đề này.
Câu chuyện 1: “Người Phản Ứng Tức Thì” và Nỗi Đau Hối Hận
Tôi có một người bạn tên Minh, một quản lý dự án đầy nhiệt huyết. Minh có khả năng làm việc rất tốt, nhưng anh lại có một điểm yếu chết người: thiếu kiên nhẫn. Một lần, khi một thành viên trong nhóm gửi một bản báo cáo với sai số liệu, Minh đã không kiềm chế được. Anh gọi to tên nhân viên đó ngay tại văn phòng và hét lên: “Sao lại làm việc cẩu thả thế này?”
Nhân viên đó đã vô cùng xấu hổ và cúi gằm mặt xuống. Mặc dù sau đó Minh đã xin lỗi, nhưng không khí trong nhóm đã thay đổi. Sự tin tưởng và tôn trọng đã bị rạn nứt. Mọi người bắt đầu làm việc trong sự sợ hãi và cuối cùng nhân viên đó đã xin nghỉ việc.
Phân tích dưới góc nhìn chuyên gia:
Hùng đã bị “Amygdala Hijack” – một thuật ngữ được Daniel Goleman đề cập. Hạch hạnh nhân (amygdala) – trung tâm xử lý cảm xúc trong não – đã chiếm quyền điều khiển và kích hoạt phản ứng bốc đồng, khiến chúng ta phản ứng một cách thiếu suy nghĩ.
Hành động của Minh đã tạo ra một môi trường làm việc độc hại. Một nghiên cứu của Google (Project Aristotle) đã chỉ ra rằng, yếu tố quan trọng nhất để tạo nên một nhóm làm việc hiệu quả không phải là năng lực cá nhân, mà là Sự An Toàn Tâm Lý (Psychological Safety) – cảm giác thoải mái khi đưa ra ý kiến, đặt câu hỏi và mắc lỗi mà không sợ bị trừng phạt hay sỉ nhục. Bằng cách phản ứng tức thì, Minh đã phá vỡ sự an toàn đó, làm giảm hiệu suất và mất đi một thành viên tài năng.
Giải pháp thực chiến:
Để phá vỡ vòng lặp này, bạn cần học cách “Tạm Dừng và Phản Hồi” thay vì “Phản Ứng Tức Thì”.
- Nguyên tắc: Stop – Think – Act (Dừng lại – Suy nghĩ – Hành động).
- Cách làm:
- Dừng lại 10 giây: Khi bạn cảm thấy nóng giận, hãy hít một hơi thật sâu và đếm từ 1 đến 10. Điều này cho phép phần não lý trí (vỏ não trước trán) có thời gian lấy lại quyền kiểm soát từ hạch hạnh nhân.
- Hỏi câu hỏi thay vì buộc tội: Thay vì nói “Sao lại làm việc cẩu thả thế này?”, hãy hỏi “Em có thể giải thích lý do vì sao có sai số này không?”
- Tập trung vào giải pháp, không phải vấn đề: Hãy chuyển hướng cuộc trò chuyện từ việc đổ lỗi sang việc tìm kiếm giải pháp. Ví dụ: “Vậy chúng ta có thể làm gì để sửa lỗi này và đảm bảo nó không xảy ra lần nữa?”
Câu chuyện 2: “Người Sợ Hãi” và Cạm Bẫy Trì Hoãn
Tôi có một người bạn tên An, một nhà thiết kế đồ họa rất giỏi. An luôn có những ý tưởng sáng tạo và độc đáo, nhưng cô lại có một điểm yếu: sợ bị từ chối. Mỗi khi có một dự án lớn, An sẽ trì hoãn việc trình bày ý tưởng của mình. Cô luôn nghĩ: “Liệu ý tưởng này có đủ tốt không? Liệu mọi người có thích nó không?”
An đã dành hàng giờ để chỉnh sửa từng chi tiết, nhưng khi cô ấy trình bày, sếp đã từ chối ý tưởng của cô ấy và nói rằng nó không phù hợp với xu hướng hiện tại. An đã vô cùng thất vọng và nghĩ rằng cô ấy đã thất bại.
Phân tích dưới góc nhìn chuyên gia:
An đang mắc kẹt trong tâm lý cầu toàn (perfectionism) và nỗi sợ thất bại (fear of failure). Theo một nghiên cứu của Đại học Stanford, những người có tư duy cố định (fixed mindset) thường tin rằng khả năng của họ là bẩm sinh và không thể thay đổi. Điều này khiến họ luôn tìm cách tránh những tình huống có thể làm lộ ra sự “thiếu sót” của mình, như việc trình bày một ý tưởng chưa hoàn hảo.
Trong khi đó, những người có tư duy phát triển (growth mindset) lại tin rằng khả năng của họ có thể được cải thiện thông qua sự nỗ lực và học hỏi. Họ không sợ thất bại, bởi vì họ xem thất bại là một cơ hội để học hỏi và phát triển.
Giải pháp thực chiến:
Để phá vỡ vòng lặp này, bạn cần học cách “Chấp Nhận và Tác Động” thay vì “Trì Hoãn và Sợ Hãi”.
- Nguyên tắc: Done is better than perfect – Hoàn thành tốt hơn hoàn hảo.
- Cách làm:
- Chấp nhận sự không hoàn hảo: Hãy chấp nhận rằng không có gì là hoàn hảo ngay từ lần đầu tiên. Thay vì chờ đợi một ý tưởng hoàn hảo, hãy trình bày một ý tưởng “đủ tốt” để nhận được phản hồi.
- Tập trung vào phản hồi, không phải đánh giá: Hãy xem phản hồi là một món quà, không phải một sự phán xét. Hãy hỏi: “Tôi có thể cải thiện điều gì?”
- Học cách “thất bại nhanh”: Khi bạn thử một điều gì đó mới, hãy cố gắng thất bại nhanh nhất có thể. Điều này giúp bạn học hỏi nhanh hơn và tránh lãng phí thời gian vào những ý tưởng không hiệu quả.
Câu chuyện 3: “Người Kìm Nén” và Cạm Bẫy Cảm Xúc Tích Tụ
Tôi có một người bạn tên Linh, một nhân viên marketing rất giỏi. Linh luôn giữ thái độ hòa nhã, luôn cười và không bao giờ thể hiện sự tức giận. Khi có mâu thuẫn trong nhóm, Linh sẽ im lặng và cố gắng chịu đựng. Mọi người đều nghĩ cô ấy là một người dễ tính và điềm đạm.
Thế nhưng, cảm xúc không được giải tỏa của Linh đã tích tụ lại như một quả bom hẹn giờ. Một lần, khi một đồng nghiệp đã vô tình xóa một file quan trọng, Linh đã không kiềm chế được và ném chiếc bút chì của mình xuống bàn một cách đầy tức giận, sau đó rời đi mà không nói một lời. Sau đó, cô ấy phải nhập viện vì căng thẳng thần kinh và suy nhược.
Phân tích dưới góc nhìn chuyên gia:
Linh đã mắc phải một sai lầm phổ biến: kìm nén cảm xúc (emotional suppression). Theo một nghiên cứu của Đại học Stanford, việc kìm nén cảm xúc không chỉ làm tăng mức độ căng thẳng mà còn làm giảm khả năng nhận thức và ra quyết định. Nó giống như bạn đang cố gắng giữ một quả bóng dưới nước. Càng cố giữ, áp lực càng lớn và cuối cùng nó sẽ bật lên một cách đột ngột.
Việc kìm nén cảm xúc cũng làm giảm khả năng giao tiếp hiệu quả. Một nghiên cứu của giáo sư Dan P. McAdams tại Đại học Northwestern đã chỉ ra rằng, những người có khả năng biểu lộ cảm xúc một cách lành mạnh thường có mối quan hệ tốt hơn, bởi vì họ cho phép người khác hiểu được cảm xúc của họ và có thể phản ứng một cách phù hợp.
Giải pháp thực chiến:
Để giải quyết vấn đề này, bạn cần học cách “Thừa Nhận và Giải Tỏa” cảm xúc một cách lành mạnh.
- Nguyên tắc: Cảm xúc không phải là kẻ thù. Hãy học cách lắng nghe chúng.
- Cách làm:
- Viết nhật ký cảm xúc: Dành 5-10 phút mỗi ngày để viết ra những gì bạn cảm thấy. Điều này giúp bạn nhận biết và đặt tên cho cảm xúc của mình.
- Tìm một người tin tưởng để trò chuyện: Đừng giữ cảm xúc cho riêng mình. Hãy tìm một người bạn tin tưởng và chia sẻ những gì bạn đang trải qua. Điều này giúp bạn giải tỏa áp lực và nhận được lời khuyên hữu ích.
- Áp dụng các kỹ thuật giải tỏa căng thẳng: Khi bạn cảm thấy căng thẳng, hãy đi bộ, tập thể dục, nghe nhạc, hoặc làm bất cứ điều gì giúp bạn thư giãn. Điều này giúp bạn giải phóng cảm xúc tích tụ và lấy lại sự bình tĩnh.
Kết Luận: Từ Nạn Nhân Đến Lãnh Đạo Cảm Xúc
Bạn thấy đấy, việc bị cảm xúc điều khiển không phải là một bản án. Đó chỉ là một rào cản vô hình mà bạn có thể vượt qua. Nó không chỉ là về việc kiềm chế cảm xúc, mà còn là về việc hiểu và sử dụng chúng để làm động lực. Nó là kỹ năng sống còn để xây dựng sự tín nhiệm, sự tôn trọng và uy tín.
Bạn đã nhận ra mình đang mắc kẹt trong câu chuyện nào? Bạn sẽ bắt đầu rèn luyện sự kiểm soát cảm xúc của mình như thế nào trong tuần này? Hãy chia sẻ một hành động cụ thể của bạn ở phần bình luận bên dưới nhé.
Nếu bạn muốn có một lộ trình bài bản để làm chủ cảm xúc, xây dựng các mối quan hệ chuyên nghiệp và phá vỡ những rào cản tâm lý, hãy tham khảo Khóa học Kỹ năng làm việc chuyên nghiệp của chúng tôi.
