Bạn Có Đang Cảm Thấy Công Việc “Hút Kiệt” Năng Lượng Của Mình?
Hãy tưởng tượng tình huống này: Bạn là một luật sư tài năng. Gia đình, xã hội luôn ca ngợi nghề nghiệp này vì sự ổn định và địa vị. Bạn đã nỗ lực hết mình để đạt được vị trí đó. Tuy nhiên, mỗi buổi sáng thức dậy, bạn cảm thấy một sự mệt mỏi nặng nề không thể giải thích. Bạn không hề lười biếng, bạn vẫn hoàn thành tốt công việc, nhưng lại thấy cuộc sống vô vị. Thậm chí, bạn thèm được bỏ tất cả để đi dạy học, một công việc mà bạn bè cho là “không có tương lai.”
Cảm giác kiệt sức này không chỉ là do làm việc quá sức. Nó là triệu chứng của một vấn đề sâu xa hơn: Bạn đang sống theo bộ giá trị của người khác.
Trong xã hội hiện đại, chúng ta liên tục bị bombard bởi những kỳ vọng: “Thành công là phải kiếm nhiều tiền,” “Vị trí cao là phải quản lý người khác,” hay “Hạnh phúc là phải có nhà to, xe đẹp.” Những giá trị ngoại lai (Extrinsic Values) này – tiền bạc, địa vị, hình ảnh bề ngoài – được xây dựng từ sự so sánh xã hội.
Theo các nghiên cứu về tâm lý học hành vi, đặc biệt là Thuyết Tự Quyết (Self-Determination Theory) của Deci và Ryan, con người chỉ thực sự phát triển và hạnh phúc khi hành động dựa trên Động lực Nội tại – được định hình bởi Giá trị Cốt lõi của chính họ (như sự phát triển, ý nghĩa, kết nối, tự chủ). Khi chúng ta hành động ngược lại với giá trị cốt lõi của mình, cơ thể và tâm trí sẽ phản ứng bằng sự kiệt sức (Burnout) và mất phương hướng.
Nếu bạn đang cảm thấy mình đang chạy trên guồng quay của thành công nhưng lại trống rỗng, có lẽ đã đến lúc dừng lại và tự hỏi: Những giá trị nào đang điều khiển cuộc đời tôi? Của tôi, hay của người khác?
Khi Giá Trị Ngoại Lai Dẫn Đến Sự Giả Dối và Kiệt Sức
Sống theo giá trị của người khác không chỉ làm giảm hạnh phúc cá nhân, mà còn làm xói mòn hiệu suất và sự chân thật trong tổ chức.
Câu Chuyện 1: Sự “Hy Sinh” Vô Nghĩa Của Người Hướng Nội
Câu chuyện thực tế: Chị Mai là chuyên viên nghiên cứu dữ liệu, một người hướng nội sâu sắc, yêu thích sự tĩnh lặng và tập trung phân tích. Chị được sếp đánh giá cao về chuyên môn. Tuy nhiên, công ty đang thúc đẩy văn hóa “lãnh đạo năng động,” yêu cầu mọi người phải tham gia tích cực vào các buổi giao lưu, tiệc tùng và nói chuyện trước đám đông. Chị Mai cảm thấy mình phải đeo chiếc mặt nạ “người hướng ngoại” để được công nhận. Mỗi lần tham gia sự kiện, chị đều phải tiêu hao một lượng năng lượng khổng lồ, dẫn đến việc giảm năng suất làm việc thực tế trong phòng nghiên cứu. Cuối cùng, chị quyết định nghỉ việc vì cảm thấy bị “hút cạn.”
Phân tích dưới góc nhìn Tâm lý Tổ chức: Chị Mai đã cố gắng sống theo giá trị “Thích nghi xã hội” (Social Conformity) và “Phô trương” (Extroversion) của công ty, thay vì giá trị cốt lõi của mình là “Chuyên sâu” (Mastery) và “Tự chủ” (Autonomy).
Điều này minh họa cho “Chi phí Giả dối” (Authenticity Cost). Theo nghiên cứu của Adam Grant trong cuốn Originals, các tổ chức thường tôn vinh những người “thích nghi” – nhưng những thành tựu đột phá nhất lại đến từ những người chân thật và kiên định với phong cách làm việc riêng của họ. Khi chúng ta buộc phải đeo mặt nạ, chúng ta phải dành một phần năng lượng đáng kể cho việc “giả vờ,” năng lượng này lẽ ra phải được dùng cho công việc sáng tạo và chuyên môn.
Giải pháp thực chiến: Định vị lại Sự Đóng Góp. Chị Mai cần nhận ra rằng giá trị của mình nằm ở chất lượng của phân tích, không phải ở sự ồn ào. Giải pháp không phải là chống đối, mà là định vị lại (Reframe). Chị có thể đề xuất: thay vì tham gia tiệc tùng, chị sẽ tổ chức một buổi hội thảo nội bộ ngắn gọn về dữ liệu mới nhất. Điều này vừa đáp ứng được yêu cầu giao tiếp, vừa thuận theo giá trị cốt lõi là chia sẻ chuyên môn một cách có ý nghĩa.
Câu Chuyện 2: Con Đường Danh Vọng và Sự Mất Ý Nghĩa
Câu chuyện thực tế: Anh Long là người đam mê công nghệ và yêu thích việc tạo ra các sản phẩm hữu ích. Anh quyết định theo đuổi sự nghiệp quản lý cấp cao vì đó là “con đường thăng tiến” mà mọi người trong ngành đều tôn sùng. Anh dành 5 năm để leo lên vị trí Phó Giám đốc. Tuy nhiên, vị trí này yêu cầu anh dành 80% thời gian cho các cuộc họp quản trị, chính trị nội bộ và lập ngân sách, thay vì trực tiếp phát triển sản phẩm. Anh cảm thấy mất hứng thú, hiệu suất giảm sút, và bắt đầu nghi ngờ mục đích sống của mình.
Phân tích dưới góc nhìn Khoa học Về Động Lực: Anh Long đã chuyển từ động lực nội tại (tình yêu “Sáng tạo” và “Giải quyết vấn đề”) sang động lực ngoại lai (khao khát “Địa vị” và “Quyền lực”). Nhà tâm lý học Carol Ryff đã chỉ ra rằng, một trong sáu yếu tố cốt lõi của hạnh phúc là “Mục đích sống” (Purpose in Life). Mục đích này bị xói mòn khi hành động của chúng ta không còn phù hợp với giá trị cá nhân.
Trong trường hợp của Long, việc theo đuổi danh vọng đã khiến anh tự tách mình khỏi nguồn năng lượng thực sự của mình – việc tạo ra sản phẩm. Đây là một sự mất mát không chỉ với cá nhân anh, mà còn với tổ chức, vì họ đã mất đi một nhà phát triển tài năng.
Giải pháp thực chiến: Thiết lập “Ranh giới Giá trị.” Anh Long cần xác định rõ: Giá trị cốt lõi (Sáng tạo) cần chiếm bao nhiêu phần trăm thời gian của mình để duy trì động lực (Ví dụ: 30%). Sau đó, anh cần thương lượng lại vai trò của mình hoặc tìm kiếm các vị trí lai ghép, nơi anh có thể quản lý và vẫn tham gia vào quá trình phát triển. Đừng để giá trị của người khác định đoạt cấu trúc công việc của bạn. Hãy chủ động kiến tạo công việc (Job Crafting) xoay quanh giá trị của mình.
Thách Thức Chung: Lựa Chọn Giữa Sự Thuận Tiện và Tính Chân Thật
Cả hai câu chuyện đều nhấn mạnh một thách thức chung: Áp lực xã hội buộc chúng ta chọn sự thuận tiện (chấp nhận giá trị ngoại lai) thay vì tính chân thật (kiên định với giá trị cốt lõi).
Việc sống thuận theo giá trị cốt lõi của mình không phải là một hành động ích kỷ; nó là một chiến lược hiệu suất. Khi bạn hành động theo giá trị của mình, bạn sẽ có được năng lượng tự nhiên (Intrinsic Motivation), giúp giảm thiểu rủi ro kiệt sức và tăng cường sự sáng tạo, sự bền bỉ.
Tầm nhìn dài hạn: Đối với tổ chức, việc khuyến khích nhân viên sống và làm việc theo giá trị cốt lõi là một lợi thế cạnh tranh. Khi con người được tự chủ và được phép thể hiện sự chân thật, họ sẽ cam kết sâu sắc hơn. Đối với cá nhân, việc xác định rõ giá trị cốt lõi chính là tạo ra la bàn cho sự nghiệp. Nó giúp bạn đưa ra các quyết định khó khăn (như từ chối thăng chức hay thay đổi công việc) một cách rõ ràng và ít hối tiếc hơn.
Hành Động: Tái Thiết Lập La Bàn Nội Tại
Đừng để những kỳ vọng ồn ào của thế giới bên ngoài lấn át giọng nói nhỏ bé nhưng chân thật bên trong bạn. Hãy bắt đầu hành trình tìm lại sự chân thật và động lực nội tại của mình.
Hai hành động cụ thể bạn có thể thực hiện ngay hôm nay:
- Bài tập “5 Giá Trị Cốt Lõi”: Viết ra 10 điều bạn dành nhiều thời gian nhất cho chúng (ví dụ: công việc, gia đình, sở thích). Sau đó, viết ra 10 điều bạn tin là quan trọng nhất (ví dụ: tự chủ, học hỏi, kết nối, giúp đỡ người khác). Khoanh tròn 5 giá trị xuất hiện trong cả hai danh sách, hoặc 5 giá trị mà bạn sẵn sàng hy sinh lợi ích ngắn hạn để bảo vệ. Đây chính là la bàn của bạn.
- Kỷ luật “Từ Chối Có Chiến Lược”: Trong tuần tới, hãy thực hành từ chối (một cách lịch sự) một lời mời hoặc một nhiệm vụ không phù hợp với 5 giá trị cốt lõi của bạn. Giải thích rằng: “Tôi sẽ không thể hoàn thành việc này với chất lượng cao nhất vì nó không nằm trong lĩnh vực tôi có thể tạo ra tác động lớn nhất.”
Bạn sẵn sàng buông bỏ những kỳ vọng nào của người khác để tìm lại nguồn năng lượng đích thực của mình?
Mời tham khảo:
Bạn muốn học cách sống và làm việc với sự rõ ràng, dựa trên giá trị cá nhân để đạt được sự cân bằng và hiệu suất bền vững? Bạn muốn biến động lực nội tại thành kỹ năng làm việc chuyên nghiệp?
Mời bạn tham khảo khóa học chuyên sâu “Kỹ năng Làm việc Chuyên nghiệp” – nơi chúng ta sẽ đi sâu vào các công cụ thực tế để xác định giá trị, thiết lập ranh giới và tối ưu hiệu suất dựa trên tính chân thật của bản thân. Hãy bắt đầu hành trình sống cuộc đời của chính mình.
